de kopstoot van Zidane (Sjaak)

Laat niemand beweren dat voetballers hun hoofd niet gebruiken. Ze scoren ermee, tijdens corners. Of ze vechten er kopduels mee uit, waarbij het er op aan komt een elleboogstoot uit te delen die de schijn heeft van een bedrijfsongeval. Honden kunnen ook zo kijken, na afloop. Zo van: ‘Ik keek alleen maar naar de bal. Ik zag echt niet wie ik het ziekenhuis inwerkte’.
Zidane deed het anders. Hij deelde zijn kopstoot uit toen er geen voetbal in de buurt was. Er leek ook geen aanleiding. Een miljard wereldburgers volgden met het bord op schoot of de slaap in de ogen de finale van het wereldkampioenschap. Plotseling zagen ze sterspeler Zidane met een rode kaart verdwijnen in de catacomben van het Berlijnse stadion. Frankrijk had wereldkampioen kunnen worden, als hun aanvoerder deel had kunnen nemen aan de beslissende penaltyreeks. Die nacht feestte het Sint-Pieterplein. Italië pakte de beker. Op de Champs-elysees braken rellen uit.
Wat was er gebeurd? Wat ging er om in het hoofd van deze legendarische balkunstenaar (de beste volgens mijn zoon) die op het punt stond zijn carrière af te sluiten met een wereldzege?
Gezien zijn morele status – opgegroeid in de achterbuurten van Marseille, ambassadeur voor liefdadigheidsprojecten en uitgegroeid tot rolmodel voor straatschoffies – acht ik omkoping uitgesloten. Dat verwacht je eerder bij zijn Italiaanse tegenstander.
Het moet een opwelling zijn geweest. Een vlaag van verstandsverbijstering. Deze kopstoot was geen bewuste daad, niet in de zin dat er een afweging had plaatsgevonden. Er was geen sprake van ‘deliberatie’, een deftig woord uit de handelingsfilosofie dat aanduidt dat acties het gevolg zijn van een redenering. Er moet emotie in het spel zijn geweest. Woede. Ik kan het niet anders verklaren.
Zidane heeft er de eerste maanden niets over los gelaten. Misschien wist hij ook niet wat er met hem gebeurde. Zo heb ik zelf ooit mijn rijexamen verknald. Ik was op van de zenuwen. Had nauwelijks geslapen. Ik wist niet waarom ik verkeerd voorsorteerde. Het gebeurde gewoon.
Sinds 1884 is er een verklaring voor. Toen presenteerde de filosoof/psycholoog William James een nieuwe emotietheorie, waarin hij het lichaam vooraan plaatste. De heersende opvatting was dat lichamelijke reacties volgen op de emotie, de emotie ‘angst’, bijvoorbeeld zorgt ervoor dat het lichaam gaat trillen, dacht men toen.
James draaide die volgorde om. Hij beweerde dat het lichaam op eigen wijze reageert op de omgeving. Iemand zegt iets en ogenblikkelijk gaat ons hart bonken en loopt er een rilling over onze rug. We krijgen zin om die vent een enorme knal voor zijn kop te geven. Of we voelen ons aangetrokken tot onze gesprekspartner.Op dat moment, dus nadat de alarmbel is gaan rinkelen, merken we pas: ik ben boos. Of verliefd. Of zenuwachtig. Naargelang de manier waarop we onze waarneming interpreteren.
In dezelfde periode opperde Carl Lange hetzelfde idee, waardoor deze opvatting de geschiedenis in is gegaan als de ‘James/Lange-theorie’. Volgens deze theorie is een emotie het waarnemen van een verandering van onze lichamelijke conditie. Ieder levend wezen is, volgens James, te vergelijken met een soort slot waarop een unieke sleutel past. Specifieke gebeurtenissen roepen bepaalde lichamelijke reacties op, welke worden geduid als ‘emoties’. Dit is per persoon verschillend. Wat de een koud laat, doet een ander ontvlammen. De een heeft een korter lontje dan de ander.
Nog steeds kent de theorie aanhangers, zoals de neurowetenschapper Antonio Damasio die op basis van recent onderzoek een emotie verklaart als een bijna reflexmatige reactie op de omgeving - geheel in de lijn van James/Lange. Probleem daarbij is wel: hoe onderscheid je het woest kloppende hart van een woedende Zidane van dit van een verliefde Romeo ? Op basis van lichaamsreacties alleen vallen de verschillende emoties niet voldoende te onderscheiden. De theorie verklaart wel dat emoties primaire reacties zijn, buiten het bewuste denken om. Wat dat betreft kunnen emoties de boel aardig in de war schoppen.
Enkele maanden na het incident bleek dat Materazzi, de Italiaanse verdediger de grote Zidane had uitgelokt met een opmerking over zijn zus. Elkaar jennen schijnt onderdeel te zijn van deze sport en Materazzi staat bekend als een enorme serpent. Hij had de sleutel gevonden op het emotie-slot van Zidane. Ze hebben achteraf hun excuses aangeboden en elkaar als grote jongens de hand geschud. Maar het kwaad was allang geschied, Zidane had zijn hoofd verloren en terwijl de wereld toekeek, ook zijn gezicht.

Het artikel van James: What is an emotion (1884) is te lezen op: http://psychclassics.yorku.ca/James/emotion.htm

Op http://www.kicken.com/ kun je Zidane kopstoten laten uitdelen.